در تحولي کم‌سابقه، گزارش‌ها حاکي از آن است که نشست امنيتي ميان سوريه و اسرائيل قرار است به‌زودي در باکو، پايتخت آذربايجان برگزار شود. اين نشست، که با ميانجي‌گري ايالات متحده و حضور مقامات بلندپايه دو کشور همراه خواهد بود، مي‌تواند نقطه عطفي در روابط پرتنش دمشق و تل‌آويو باشد. اما آنچه اين تحولات را از منظر ژئوپليتيک براي ايران حساس مي‌سازد، نه فقط احتمال نزديکي سوريه و اسرائيل، بلکه مفاد توافق پيشنهادي اسرائيل و پيامدهاي آن براي محور مقاومت است.
نکات برجسته توافق پيشنهادي اسرائيل
بر اساس گزارش‌هاي منتشرشده، اسرائيل پيشنهادي امنيتي به سوريه ارائه کرده که شامل موارد زير است:
- تقسيم منطقه جنوب غربي دمشق به سه ناحيه امنيتي با سطوح مختلف خلع سلاح، مشابه توافق صلح اسرائيل-مصر در سال 1979.
- ايجاد منطقه حائل دو کيلومتري در خاک سوريه که در آن حضور نيروهاي نظامي و سلاح‌هاي سنگين ممنوع خواهد بود.
- اعمال منطقه پرواز ممنوع براي هواپيماهاي سوري از دمشق تا مرز اسرائيل.
- اجازه حضور پليس و نيروهاي امنيت داخلي سوريه در مناطق نزديک به مرز، اما بدون تجهيزات نظامي سنگين.
- خروج تدريجي اسرائيل از مناطق اشغالي اخير در سوريه به‌جز پاسگاه استراتژيک در کوه شيخ.
- حفظ کريدور هوايي به ايران از طريق سوريه براي حملات احتمالي آينده اسرائيل.
تحليل ژئوپليتيکي و منافع ملي ايران
از منظر ايران، اين توافق طبعا پيشنهادي داراي ابعاد ژرف امنيتي و راهبردي است:
1. کاهش عمق استراتژيک محور مقاومت
توافقي که منجر به خلع سلاح در جنوب سوريه شود، عملاً عمق استراتژيک ايران در نزديکي مرزهاي فلسطين اشغالي را محدود مي‌کند. اين منطقه يکي از نقاط اتصال حياتي ميان ايران، حزب‌الله لبنان و نيروهاي مقاومت فلسطيني است.
2. تهديد کريدور هوايي ايران-سوريه
حفظ کريدور هوايي براي حملات احتمالي اسرائيل به ايران، به‌وضوح تهديدي مستقيم عليه امنيت ملي ايران است. اين بند نشان‌دهنده تلاش اسرائيل براي قانوني‌سازي مسيرهاي تهاجمي در قالب توافقات امنيتي است.
3. تضعيف محور مقاومت در مذاکرات منطقه‌اي
در شرايطي که ايران بر حفظ محور مقاومت به‌عنوان ابزار چانه‌زني در مذاکرات منطقه‌اي و بين‌المللي تأکيد دارد، نزديکي سوريه به اسرائيل مي‌تواند اين محور را دچار شکاف راهبردي کند.
4. نقش‌آفريني فعال آمريکا در مهندسي نظم جديد منطقه‌اي
ميانجي‌گري واشنگتن در اين مذاکرات، نشان‌دهنده تلاش ايالات متحده براي بازتعريف نظم امنيتي غرب آسيا به نفع متحدان خود و به زيان ايران است. اين روند مي‌تواند به منزله آغاز فاز جديدي از فشارهاي ژئوپليتيکي عليه تهران تلقي شود.
چشم‌انداز نشست و موضع ايران
با توجه به موضع ضعيف سوريه پس از بحران‌هاي داخلي و فشارهاي آمريکا، احتمال برگزاري نشست امنيتي وجود دارد، هرچند دستيابي به توافق نهايي در کوتاه‌مدت بعيد به نظر مي‌رسد. ايران، به‌عنوان متحد راهبردي دمشق، بايد با دقت تحولات را رصد کرده و از طريق ديپلماسي فعال، مانع از شکل‌گيري ترتيباتي شود که امنيت ملي و نفوذ منطقه‌اي‌اش را تهديد کند.
در نهايت، اين تحولات نه‌تنها آزموني براي سياست خارجي ايران بلکه سنجشي براي ميزان انسجام محور مقاومت در برابر بازتعريف‌هاي امنيتي جديد در منطقه است.
نقاط قوت و ضعف توافق امنيتي پيشنهادي اسرائيل به سوريه
نقاط قوت و ضعف توافق امنيتي پيشنهادي اسرائيل به سوريه را مي‌توان از منظر امنيتي، ژئوپليتيکي و منافع منطقه‌اي تحليل کرد. اين توافق، اگر اجرايي شود، پيامدهاي گسترده‌اي براي توازن قدرت در غرب آسيا خواهد داشت.
نقاط قوت توافق (از ديد طرف‌هاي مذاکره‌کننده)
براي اسرائيل:
- ايجاد منطقه حائل گسترده‌تر در خاک سوريه: افزايش عمق دفاعي و کاهش تهديدات مرزي.
- منطقه پرواز ممنوع براي هواپيماهاي سوري: محدودسازي توان هوايي سوريه در مناطق حساس.
- حفظ پايگاه استراتژيک در کوه شيخ: تداوم حضور نظامي در نقطه‌اي کليدي با ديد گسترده به منطقه.
- ايجاد کريدور هوايي به ايران از طريق سوريه: فراهم‌سازي مسير حملات احتمالي به ايران در آينده.
براي سوريه:
- بازپس‌گيري تدريجي مناطق اشغالي اخير: کاهش فشار نظامي و بازگرداندن بخشي از حاکميت سرزميني.
- حفظ حضور پليس و نيروهاي امنيت داخلي در مناطق مرزي: کنترل نسبي بر امنيت داخلي در مناطق حساس.
- کاهش حملات هوايي و زميني اسرائيل: بهبود وضعيت انساني و کاهش تنش‌هاي نظامي.
نقاط ضعف توافق (به‌ويژه از منظر ايران و محور مقاومت)
- تضعيف عمق استراتژيک محور مقاومت: خلع سلاح در جنوب سوريه، فاصله‌گيري دمشق از تهران و کاهش نفوذ ايران در نزديکي مرزهاي اسرائيل.
- قانوني‌سازي مسير حمله هوايي اسرائيل به ايران: تهديد مستقيم عليه امنيت ملي ايران از طريق کريدور هوايي پيشنهادي.
- عدم پرداختن به وضعيت بلندي‌هاي جولان: تثبيت اشغال بلندمدت اسرائيل بدون مذاکره بر سر آن منطقه کليدي.
- تقويت نقش آمريکا در مهندسي نظم امنيتي منطقه‌اي: افزايش فشار بر سوريه براي پذيرش توافقي که منافع ايران را ناديده مي‌گيرد.
- ايجاد الگوي جديد براي توافقات امنيتي منطقه‌اي: الگوبرداري از توافق مصر-اسرائيل مي‌تواند به تضعيف جبهه‌هاي مقاومت در ساير کشورها منجر شود.
در مجموع، اين توافق پيشنهادي اگرچه ممکن است به کاهش تنش‌هاي فوري در مرز سوريه و اسرائيل منجر شود، اما در بلندمدت مي‌تواند توازن ژئوپليتيکي منطقه را به نفع اسرائيل و متحدانش تغيير دهد. ايران بايد با هوشياري ديپلماتيک و تقويت پيوندهاي راهبردي با دمشق، مانع از شکل‌گيري ترتيباتي شود که امنيت ملي و نفوذ منطقه‌اي‌اش را تهديد مي‌کند.